Pekiştirecin Tanımı
Bir davranışın kazanılmasında, o davranışın sonuçları önemli bir etkiye sahiptir. Yapılan davranışın sonuçları, o davranışın yapılmasını artırır ya da azaltır. Pekiştireç; kabul edilen, onaylanan ve istenen davranışlar sonrasında verilen, o davranışın yapılma ve ileride tekrar etme olasılığını artıran uyarıcılardır.
Pekiştireç Türleri
Literatürde pekiştireçler ile ilgili farklı sınıflandırmaların bulunmasıyla birlikte, özel eğitime gereksinim duyan bireylere yönelik uygulanacak eğitim süreçleri dikkate alındığında, iki tür pekiştireçten söz etmek mümkündür:
Olumlu Pekiştireçler
Bir davranış sonrasında uygulanan ve o davranışın yapılma ve ilerde tekrar etme olasılığını arttırmak için bireye verilen uyarıcılara pekiştireç denir. Pekiştireçler yapılması istenmeyen bir davranışın yapılmadığı durumlarda da verilebilir. Pekiştireçler, birincil pekiştireç ve ikincil pekiştireç olmak üzere iki çeşittir:
Birincil Pekiştireçler
Temel biyolojik ihtiyaçları karşılayan pekiştireçlerdir. Yiyecek, içecek, uyku birincil pekiştireçlerdir.
Birincil Pekiştireclerin Özellikleri
1. Birincil pekiştireçler çok fazla sunulduğunda ya da hiç sunulmadığında bireyin o pekiştirece ilişkin aşırı doygunluk ya da yoksunluk yaşamasına neden olabilir. Örneğin, bir bireye sergilediği her istendik davranıştan sonra çikolata verilmesi o bireyde aşırı doygunluğa yol açar ve birey için o davranışı sergilemek bir anlam taşımaz hale gelebilir. Bu durumda, takip eden birkaç gün ya da oturumda bireye çikolata sunulmaması, daha sonrasında çikolatanın birey için tekrar bir pekiştireç olma özelliği göstermesini sağlayabilir.
2. Birincil pekiştireçler zaman içinde pekiştireç olma özelliğini kaybetmezler. Örneğin, su, susuz kalmış bir insan için her zaman bir pekiştireç olma özelliği taşır.
3. Birincil pekiştireçlerin sistematik olarak kullanımı amaçlanmışsa, bir başka deyişle, bir öğretim ya da davranış değişikliğinde sistematik olarak kullanılıyorsa, uygulamacı bireyin birincil pekiştirece uygulama zamanları dışında kolayca ulaşmasını engellemelidir. Örneğin, yine çikolata sunulması örnek verilecek olursa, çocuğun çikolataya sadece, öğretim ya da davranış değişikliği programının uygulandığı sırada ulaşması sağlanmalıdır. Böylece, birincil pekiştirecin yani çikolatanın o birey için sürekli pekiştireç olma özelliği göstermesi sağlanabilir.
4. Birincil pekiştireçler mutlaka az miktarda sunulmalıdır. Az miktarla sunmak iki açıdan önemlidir:
a) Bireyin o pekiştirece karşı aşırı doygunluk göstermesi önlenmiş olur,
b) Bireyin uygulama sırasında pekiştireci hızlıca tüketmesi sağlanır.
Birincil Pekiştireç Sunmanın Yararları
Birincil pekiştireçler öğretilmesi gereken pekiştireçler değildir. Dolayısıyla kolaylıkla uygulanabilir. Ancak, her zaman ikincil pekiştireçlerle birlikte kullanılması önerilmektedir.
Birincil Pekiştireç Sunmanın Sınırlılıkları
1. Birincil pekiştireçlerin sunulması ile öğretilen davranışların genelleşebilmesinin sağlanması zordur. Yani, öğrenilen davranışların başka ortam, araç-gereç yada bireylere genellenebilmesi için, bireyin doğal ortamlarda da pekiştireç alma olasılığının olması gerekir.
Örneğin, ufak kurabiye parçaları bir çocuk için belli bir davranışı sergilemesinde pekiştireç olma özelliği gösterebilir. Ancak, bu bireyin doğal ortamlarda o davranışı sergiledikten sonra, her zaman kurabiyeye ulaşması söz konusu değildir.
2. Her zaman bireyin birincil pekiştireç alması toplumsal yaşama ters düşebilir.
Örneğin, bir hastanede çocuk bölümünde yatan bir çocuğa, hemşireler tarafından istendik ya da uygun davranışları için sürekli çikolata verilmesi, diğer çocuklar tarafından olağan karşılanmayabilir ya da uygun görülmeyebilir.
3. Birincil pekiştireçlere karşı aşırı doygunluk sağlanabilir. Bunun sonucunda, birincil pekiştireçlerin bir davranış üzerindeki etkililiği kısa sürede azalabilir ya da tamamen ortadan kalkabilir.
(Devam Edecek)
Esenlikler Dilerim.