Kitap okuma alışkanlığı olan herkesin “ölmeden önce okunması gerekir” dediği bir ya da daha çok kitabı vardır. Benim “ölmeden önce okunması gereken” kitaplarımdan biri Elias Canetti’nin “Kitle ve İktidar”ı. Canetti, Kitle ve İktidar’ı 1949 yılında yazmaya başlamış, kitap 1960 yılında yayınlanmış. 30 yıl boyunca eserini gölgeleyecek bir başka esere imza atmamış Canetti. Diktatörleri, faşist liderleri, iktidar partisi yöneticilerini desteklemek için alanlara koşan yüz binlerce, milyonlarca insanın; Hac ziyaretinde ölen yüzlerce, binlerce dindarın; Haçlı Seferleri’nin yarattığı, kitleler halinde kentten kente dolaşan Hristiyan çilekeşlerin; milyonlarca insanı katleden hükümdarların; yakıp yıkmaların, soykırımların, toplu intiharların yaşanmış hikâyeleriyle dolu Kitle ve İktidar.
*
Kitle ve İktidar kendini tarihsel olaylar ve yaşanmış hikâyelerle sınırlayan bir kitap değil, bir yorum kitabı. Felsefe, sosyoloji, antropoloji, psikoloji; bu bilim dallarının hepsini içeren; bunların sınırlarıyla yetinmeyen bir kitap. Gazete ve parti binalarına saldıran; mezhebi, etnik kimliği farklı olanların evlerini işyerlerini yakıp yıkan kalabalıklara farklı açılardan ayna tutan, bunların altında yatan sosyolojiyi, psikolojiyi analiz edip, yorumlayan bir kitap.
*
“Kitle” ve “iktidar” ilişkisinin tarihsel boyutlarıyla yetinmeyen Canetti, eserinde, bu ilişkinin "tarih üstü" boyutlarını da keşfeder ve insanın özüne yönelir. Hayvan sürülerini, bir araya gelmiş her tür insan topluluğunu çağ, coğrafya, din farkı gözetmeksizin devasa bir literatür taraması yaparak inceler. Yaşadığı yılların, özellikle İkinci Dünya Savaşı'nın tarihteki en büyük kitle hareketlerinin ve kitlesel yıkımların görüldüğü yıllar olması; bir "iktidar" simgesi olarak Hitler'in vahşeti, doğru iz üzerinde olduğunu gösterir: Kitle yıkıcı, iktidar öldürücüdür. İnsan "iktidar" isteği ile Tanrı'nın kıyamet ve dehşet tehdidini çalmıştır. Ölüme karşı direnmenin yolu ise emre karşı koymak ve yaratmaktır. Bunlar, Kitle ve İktidar’ın tanıtım yazısında yer alan bazı satırlar.
*
Kitle ve İktidar, çok sayıda araştırma yanında, her yıl Viyana'da düzenlenen bir sempozyuma da konu olmakta. Tanıtım yazısında yer verilen “İnsan doğasının kitle ve iktidarla ilişkisini bu denli kuşatan başka bir kitap yayımlanmadı” ibarelerinin abartılı olduğu söylenemez. Düşünsel zenginliğinin yanı sıra böylesi kitaplarda çok az rastlanan edebi bir anlatıma da sahip olan Kitle ve İktidar, zamana karşı direnerek insanı anlamada başvuracağımız vazgeçilmez kaynaklardan biri.
*
"Kitle" ve "iktidar"ın birbirlerini nasıl etkileyip çoğalttığını; insanlar arasında "emir" ve "itaat" ilişkisinin nasıl biçimlenerek saldırganlık mekanizmalarına dönüştüğünü, tarihsel olay ve olgularla örnekleyerek, son derece anlaşılır bir dille aktarıyor Canetti bu muhteşem eserde. İçinde yaşadığımız, kimilerinin “kaos dönemi” olarak nitelediği dönemi; bu dönemin “iktidar” ve “kitle” odaklı olgularını, bunları olgu olmaktan çıkaran oldu bittileri, komploları, manipülasyonları kavramamızda kılavuz ödevi görecek bu harika eseri özellikle şu günlerde okumanızı tavsiye ederim.
