Anadolu’nun hemen her bölgesinde doğal olarak yetişen ve halk arasında yaygın olarak karamık ya da ‘karamuk’ adıyla anılan bitkinin bir türü olan ‘berberis vulgaris’, İran’la özdeşleşen ürünlerden biri haline geldi. İran’ın Afganistan sınırına yakın bölgede yer alan Güney Horasan eyaletinin kırsalında kültür bitkisi olarak yetiştirilen türün meyveleri ‘zereşk’ adıyla biliniyor. Türkiye’de İran üzümü olarak da anılan zereşk, kuş üzümü büyüklüğünde ve ekşimsi, mayhoş tadı ve güçlü aromasıyla İran mutfağının vazgeçilmezleri arasında. Pilavdan et yemeklerine, tatlılardan salatalara, şekerlemeden reçel ve lokuma yaygın bir kullanım alanı olan zereşk, İran’ın stratejik tarım ürünlerinden biri.
KIZILA BOYANIYOR
Güney Horasan bölgesinin kırsalında Ekim ayıyla birlikte çıplak dağların arasındaki vadiler, olgunlaşan zereşk meyveleriyle kızıla boyanıyor. Ekim başından itibaren hasat edilmeye başlanan bitkinin meyveleri, tarlalarda, toprak damlarda kurutularak pazara sunuluyor. İran’ın resmi haber ajansı olan İRNA’nın aktardığı bilgilere göre ülkedeki zereşk üzümü üretiminin yüzde 98’i Güney Horasan’da gerçekleştiriliyor.Bölge halkı için önemli bir gelir kaynağı olan bitki, aynı zamanda değerli bir ihraç ürünü. Güney Horasan’da sonbahar zeresk ve safran demek. Ekim başlarında zereşklerin olgunlaşmasıyla kızıla boyanan vadilerin yanı başındaki tarlalar ayın ortalarından itibaren safran çiçekleriyle birlikte mora kesiyor. Güneş ülkesi Horasan’ın gülden safrana, zereşkten pancara İran’ın tarımsal üretimini ayakta tutan bölgelerden biri olduğunu söylemek yanlış olmaz.
TÜRKİYE’DE DE YETİŞİYOR
Zorlu iklim koşullarında yetişen bir bitki olan berberis vulgaris, kadıntuzluğugiller ailesinin bir üyesi. Türkiye’de bazı türlerinin daha çok yaprakları ve taze sürgünleri tüketiliyor. Anadolu coğrafyasında özellikle İran-Turan ikliminin hüküm sürdüğü bölgelerde bir kaç türü doğal olarak yetişiyor. İran’da kültür ortamında yetiştirilen ve büyük bir ekonomik kazanç elde edilen berberis vulgaris de Türkiye’de yetişen türler arasında yer alıyor. Kırmızı ve salkım salkım meyveleriyle göz dolduran berberis vulgaris türünü en son Afyon Sultandağları çevresinde ve Malatya’nın Darende ilçesinde gördüm. İklim ve coğrafi benzerlikleri bir yana bölgenin Selçuklulardan itibaren İran-Horasan coğrafyasıyla olan demografik ilişkisinin de bu bitkinin bölgede görülmesinde bir etkisi var mıdır bilinmez. Ancak doğal olarak Anadolu coğrafyasında yetişebilen suya bağımlı olmayan, zorlu iklim koşullarına dayanıklı bu değerli türün kültür ortamında yetiştirilmesi kırsal yoksulluğun ve göçün önlenmesinde önemli bir katkı sağlayabilir.
HEKİMLİKTE KULLANILIYOR
Malatya, Sivas, Konya, Kahramanmaraş, Niğde, Ankara, Kayseri, Karaman, Isparta, Antalya’nın iç ve dağlık bölgeleriyle Erzincan, Gümüşhane, Çorum, Yozgat, Tokat ve Amasya gibi kentler de bu türün yetiştirilmesi için uygun bölgeler. Zaten bitkinin türleri bu sayılan bölgelerde doğal olarak yetişiyor ve binlerce yıldır Anadolu halkı karamık olarak bildiği türü halk hekimliğinin çeşitli alanlarında kullanıyor. Son yıllarda Türkiye’de de yaygın olarak kullanımı görülen kuru zereşk üzümünün market fiyatı bugün 60 ila 80 lira arasında değişiyor. Örneğin 100 gramlık paketlerde satılan zereşk üzümünün fiyatı 12 TL.İran’da ise hemen her kentin çarşılarında, baharat satan dükkânlarda kurusunu, manav ve market tezgâhlarında ise taze zereşk bulmak mümkün.
DOĞAL BİR KUŞ YEMİ
Birçok tarım ürününe göre daha az girdisi olan ancak kilogram başına birim fiyatı çok daha fazla olan bu ürünün en azından ülke içindeki ihtiyacı karşılayacak kadar üretimini yaygınlaştırmak binlerce üretici için yeni bir ekmek kapısı aralayabilir. Bugün türün kullanıma baktığımızda doğal beslenme ürünlerinin hemen hepsinin içinde görüyoruz. Ayrıca doğal bir kuşyemi olan bitkinin meyveleri, kanatlı hayvan yetiştiriciliği için de değerli bir besin kaynağı. Kuşyemi demişken, karamık bitkisinin doğada yayılmasını sağlayanlar da kuşlar. Meyvelerini yedikleri bitkinin tohumlarını dışkıları aracığıyla farklı alanlara taşıyan kuşlar, türün devamlığını sağlamada önemli bir görev üstleniyorlar. Kireçtaşı kayalıkların olduğu bölgeleri seven bitki, Anadolu’nun dağlık kesimlerindeki ören yerlerinde sıklıkla karşımıza çıkar. Bazen anıtsal bir Roma köprüsü, bazen de Helenistik bir tapınak kalıntısının hemen kıyısında. Kimi zaman da yalçın tepelerin üzerine kurulan kalelerin bedenlerinde tarihe tanıklık eder durur…
KARAMIK BİTKİSİNİN ÇİÇEKLENMİŞ HALİ
Binlerce yıldır halk hekimliğinde sağaltıcı olarak kullanılan bitkinin içerdiği bileşenler dünyanın birçok ülkesinde bilimsel araştırma konusu. İçerdiği çeşitli vitaminlerin yanında antidiyabetik, antibakteriyel, antioksidan ve anti-kanser etkileri olabileceği düşünülen türle ilgili bilimsel araştırmalar ise sürüyor. Literatürdeki adıyla berberis, halk arasındaki adıyla karamık; Anadolu’da birçok yerleşime ve coğrafi bölgeye adını vermiş bir bitkidir. Karamık adıyla anılan köy, kasaba, dere, tepe, koyak ve vadilerle dolu olan Anadolu coğrafyası, kendi köklerine uygun bir üretimi de inşa etmek zorundadır.Karamık bitkisinin bazı türlerinin Anadolu’ya özgü olduğunu da anımsayınca bu daha önemli hale geliyor. Neolitik çağdan günümüze bu coğrafyanın sunduğu biyolojik zenginliğin aynı zamanda kültürel ve ekonomik zenginliğin de kaynağı olduğunu unutmak gerek. Bugün çalı denilerek yok edilen, orman ağacı sayılmayan, her durumda ilk yağmalanıp yok edilen onlarca ağaç, ağaççık ve bitki türü aslında insanıyla, kurduyla, kuşuyla Anadolu coğrafyasının yaşam kaynakları. Bu büyük zenginlikten koptukça tükeniyoruz.
