Son yılllarda adı gündemden düşmeyen ve soğanla birlikte yüksek fiyatıyla anılan patates neredeyse siyasetin de nabzını belirler konuma geldi. İnsanlığın beslenmesi için oldukça önemli bir ürün olan patatesin Türkiye’deki macerası aslında çok da eski sayılmaz. 1800’lerin sonlarında Adapazarı çevresinde yetiştirilmeye başlanan patates kısa zaman içinde Anadolu’nun tümüne yayılmış.
200’ÜN ÜZERİNDE TÜRÜ VAR
Anavatanı Güney Amerika’da yer alan And Dağları olan patates, İnkalar’ın en önemli besin kaynaklarından biri olmuş. Dünyaya yayılması ise 16. Yüzyılda İspanyol sömürgeciler eliyle olmuş. İnkalar’ın coğrafyasını yağmalayan İspanyol işgalci Francisco Pizarro, patates ile ilk kez 1524'te Peru'da tanıştı. Daha sonra bitki Avrupa’ya da taşınmış oldu.
Deniz seviyesinden 4 bin metre yüksekliğe kadar yetişebilen nadir bitkilerden biri olan patatesin 200’ün üstünde yabani türü var. Kültüre alınma öyküsü yaklaşık 5 bin yıl kadar eskiye dayanan patatesin Anadolu topraklarındaki geçmişi çok eski olmasa da hepimiz onu çok sevdik ve kabullendik. Hatta soğan ve tereyağı ile en tutkulu buluşmaları yaşadığı bu topraklarda mutfağımızın vazgeçilmezlerimizden biri haline geldi…
Ancak bugün patatesi yalnızca market ya da manav reyonlarıyla pazar tezgâhlarında görenlerin her gün restoranlarda ya da evlerdeki mutfaklarda türlü ürünlerini tükettiği bitkiyi tarlada görse tanımayacak kadar üretim sürecine ilgisiz bir kitleye sahibiz.
ÇİÇEKLERİ DE ÇOK GÜZEL
Oysa patatesin lezzetli yumruları kadar çiçekleri de çok güzeldir. O kahverengi-kızıl toprağın üstünde uzanan patates tarlalarının çiçeklendiği zamanları bilenler bilir… İran Türklerinin “yer alması” adını verdiği bu eciş bücüş ve fırınlandığında, ya da küle gömülerek pişirildiğinde tadına doyulmaz yumruların bitkisi üzerinde açan pembe, beyaz, sarı ve mor çiçekler çoğunlukla Orta Anadolu coğrafyasını şenlendirir.
Nevşehir’den Derinkuyu üzerinden Niğde’ye giderseniz yol boyunca patates tarlalarından geçersiniz. Aksaray-Gülağaç-Derinkuyu güzergâhı da Türkiye’nin en yoğun patates yetiştiren bölgelerinden biridir. Eğer çiçeklenme dönemi olan yaz ortasında bu bölgeden geçerseniz patates tarlalarının renk cümbüşüne tanıklık edebilirsiniz…
DEVRİMCİ BİR BİTKİ
Patatesin kültür tarihi insanlık tarihinin de önemli bir bölümüne tanıklık ediyor. Dünya tarihinin şekillenmesinde buğday, şeker pancarı, pirinç, mısır, tütün, kahve çay gibi önemli bir rol oynayan patates, Fransız İhtilali'nden 19. Yüzyıl'ın ikinci yarısında İrlanda’da yaşanan açlıktan savaş yıllarının bunalımlı zamanlarına tanıklık etmiş bir tarım ürünü. Fransız ihtilalinden sonra Cumhuriyetçiler Kraliçe Antoinette’in ünlü Tuileries bahçelerini patates tarlasına dönüştürmüşlerdi.
Adı devrimlerle ve isyanlarla anılan dünya yoksullarının kadim dayanağı patatesin üretimi bugün büyük ölçüde küresel şirketlerin denetimine geçse de gelecek, insanlığın düştüğü çaresizliklerden yeniden onunla ayağa kalkacağı zamanlara gebe olabilir.
Bugün Türkiye’de kötü tarım politikalarını doğal bir sonucu olarak yükselen fiyatlarıyla pazarın ve siyasetin nabzını belirleyen patatesin sessizliği sizi yanıltmasın. Çünkü patates köklerinde İnkaların yüksek dağlarının isyankâr ruhunu taşıyan devrimci bir bitkidir.
