Osmanlı tarihinde kahve, keyif verici bir içecek olarak olduğu kadar sosyal ve siyasi bir sembol olarak da önemli bir yere sahipti. Bu nedenle kahvehanelerin toplumda önemli bir rol oynaması ve kahve içmenin yaygınlaşması bazı padişahlar tarafından endişe ile karşılanmıştır. Bu endişelerin sonucunda Osmanlı tarihinde dört dönemde kahve yasağı uygulanmıştır.
Osmanlı kahve yasağındaki temel sebepler çeşitlilik göstermiştir. Bazı padişahlar kahvehanelerin dedikodu ve fitne merkezi haline geldiği gerekçesiyle kahvehaneleri kapatmış ve kahve içmeyi yasaklamıştır. Bazıları ise kahvehanelerin siyasi muhalefetin organize olabileceği bir alan olarak görülmesi ve Yeniçeriler üzerinde kontrol sağlama endişesi nedeniyle bu yasağa başvurmuştur.
Kahve yasağı, Osmanlı toplumunda büyük yankı uyandırmış ve kahveseverler tarafından büyük bir tepkiyle karşılanmıştır. Yasaklar her zaman kalıcı olmamıştır ve zamanla kahvehaneler yeniden açılmıştır. Peki, Osmanlı’da kahve yasağı neden geldi? İşte sizin için araştırdıklarımız…
Osmanlı’da Kahvehaneleri Kim Kapattı?
Osmanlı tarihinde kahvehaneler farklı padişahlar tarafından farklı dönemlerde olmak üzere toplam dört kere kapatılmıştır. Bu kapatmaların ve Osmanlı kahve yasağı arkasındaki sebepler de çeşitlilik göstermiştir.
Osmanlı’da kahvehaneleri kapatan padişahlar aşağıdaki gibidir:
- Kanuni Sultan Süleyman (1520-1566): İlk yasaklama Kanuni Sultan Süleyman döneminde yaşanmıştır. Şeyhülislam Ebussuud Efendi'nin kahvenin haram olduğu fetvasına dayanarak kahvehanelerin dedikodu ve fitne merkezi haline geldiği gerekçesiyle kapatılmıştır.
- II. Selim (1566-1574): Babası Kanuni'nin ölümünün ardından tahta geçen II. Selim de kahvehaneleri kapatan padişahlar arasındadır. 1567 yılında başta İstanbul olmak üzere birçok şehirdeki kahvehaneler kapatılmıştır.
- III. Murad (1574-1595): Kahve bu dönemde de yasaklı madde olarak değerlendirilmiş ve içilmesi yasaklanmıştır. Bu yasağın bir sonucu olarak da kahvehaneler kapatılmıştır.
- IV. Murad (1623-1640): IV. Murad dönemindeki kahve yasağı ise en katı ve caydırıcı olanlardan biridir. Bu dönemde kahve ile birlikte tütün ve yasaklı maddeler de men edilmiştir. Yasak gerekçesi ise İstanbul'da sıkça çıkan yangınlardır.
Fakat Osmanlı kahve yasağı her zaman kalıcı olmamıştır. Zamanla kahvehaneler yeniden açılmış ve toplumda önemli bir yere sahip olmaya devam etmiştir. Hatta II. Mahmud döneminde Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması (1826) sırasında kahvehaneler kapatılmış olsa da 1830 yılında kahve içmek serbest bırakılmış ve kahvehaneler faaliyete devam etmiştir.
Bu tarihten sonra da kahvehaneler Osmanlı toplumunda önemli bir rol oynamıştır. Peki, kahve Osmanlı'da neden yasaklandı? IV. Murad döneminde ne oldu?
Sultan Murat Neden Yasakladı?
Osmanlı kahve yasağında IV. Murad'ın bu düzenleme için tek bir gerekçesi yoktu. Bu anlamda birkaç etken bir araya gelerek bu karara yol açmıştır.
Sultan Murat’ın kahvehaneleri yasaklama nedenleri şu şekildedir:
- Yangın riski: 1630'ların başında İstanbul'da çıkan büyük bir yangın, IV. Murad'ı endişelendirmiştir. Yangının sebebinin kahvehanelerde kullanılan ateşler olduğu düşünülmüş ve bu nedenle kahvehanelerin toplumda huzursuzluğa ve isyana yol açabileceği endişesiyle kapatılmasına karar verilmiştir.
- Siyasi: IV. Murad, Yeniçeriler üzerinde sıkı bir kontrol sağlamak istiyordu. Kahvehanelerin Yeniçerilerin buluşma ve fikir alışverişi yapma mekanları haline gelmesi padişahı tedirgin ediyordu. Bu nedenle kahvehanelerin kapatılması, Yeniçerilerin kontrol altına alınması için bir araç olarak da görülmüştür.
- Ekonomik: Kahvehanelerin artması padişahın kontrolündeki vergilendirme sistemini de zedeliyordu. Kahvehanelerde ticaret yapılmakta ve vergi kaçırılmaktaydı. Bu durum da padişahın gelirlerini düşürüyordu.
- Dini: Bazı din adamları, kahvenin uyuşturucu bir madde olduğunu ve haram olduğunu savunuyordu. IV. Murad da bu görüşe katılarak kahvenin yasaklanmasına fetva verdi.
Osmanlı kahve yasağı tarihinde IV. Murad'ın bu kararı, yukarıdaki pek çok kriterin bir araya gelmesiyle alınmıştır. Bu yasak, Osmanlı toplumunda büyük yankı uyandırmış ve halk tarafından büyük bir tepkiyle karşılanmıştır. Ancak yasak uzun süreli olmamış ve IV. Murad'ın ölümünden sonra kahvehaneler yeniden açılmıştır.
Hangi Osmanlı Padişahı Kahve İçmemiş?
Kesin olarak hangi Osmanlı padişahının hiç kahve içmediğini söylemek zordur. Tarihi kaynaklarda padişahların kişisel içim alışkanlıklarına dair detaylı bilgiler her zaman mevcut değildir. Ancak bazı padişahların kahveyle pek arası olmadığı veya kendi dönemlerinde Osmanlı kahve yasağı geldiği bilinmektedir.
- Kanuni Sultan Süleyman: Kahvenin ilk defa yasaklandığı Kanuni döneminde padişahın da kahve içmediği tahmin edilmektedir.
- Ahmet: Kahvenin ikinci kez yasaklandığı I. Ahmet döneminde de padişahın kahve içmediği düşünülmektedir.
- IV. Murad: Kahvenin en uzun süreli yasak olduğu IV. Murad döneminde de padişahın kahve içmediği bilinmektedir.
Osmanlı’da Kahve Ne Zaman İçilir?
Osmanlı İmparatorluğu'nda kahvenin içilme zamanları ve sıklığı; sosyal statüye, mesleğe ve mevsime göre değişiklik göstermiştir. Genel olarak kahvaltıdan sonra, öğleden sonra ve akşam yemeğinden sonra kahve içmek yaygındı.
Osmanlı kahve yasağı olmadığı sıralarda özellikle sarayda ve üst sınıflarda kahvaltıdan sonra kahve ikramı gelenek haline gelmişti. Kahveler, sohbet mekanları olarak da oldukça popülerdi ve özellikle öğleden sonra saatlerinde yoğunluk yaşanmaktaydı. Akşam yatmadan önce de uyku bastırmak için kahve içilmekteydi.
Düğünler, sünnet törenleri ve diğer özel günlerde de kahve ikramı yapılırdı. Misafirlere kahve ikram etmek Osmanlı'da önemli bir misafirperverlik göstergesiydi. Tekkelerde ve zaviyelerde yapılan dini sohbetlerde ve zikirlerde de kahve ikramı yapılırdı.
Kahvenin mevsimsel tüketimi de değişiklik göstermiştir. Sıcak havalarda soğuk kahve tercih edilirken soğuk havalarda ise sıcak kahve daha yaygındı. Osmanlı'da kahvenin içilme zamanları ve sıklığı oldukça çeşitlilik göstermiştir. Kahve, Osmanlı toplumunda önemli bir yere sahipti ve birçok farklı şekilde tüketilirdi.
Bu yazımızda sizin için Osmanlı kahve yasağı hakkındaki tüm detayları paylaştık
