Antalya’nın (Attaleia) Antik Çağ’da yetiştirdiği bilim insanlarından çok az kişi biliniyor. Hekim Athenaeus, tıp biliminde çığır açan ünlü bir hekim. Herodotus, MS 1. Yüzyılda yaşadığı tahmin edilen bir başka hekim. Titus Flavius Modestus, bir sofist. Herodotus ve Modestus’un hakkında yazıtlardan edinilenler dışında bilgi bulunmuyor. Bunların dışında, Attaleia’daki bina restorasyonlarının onun adı altında kayda geçirilip tarihlendiği (Hie)rodoxus var. Bu kayıtlar, (Hie)rodoxus’un dönemin ünlü mimarlarından biri olduğuna işaret ediyor. Athenaeus’a gelince: Athanaeus hakkında antik kaynaklarda epey bilgi var. Bu bilgilerden Athenaeus’un tıp biliminde çığır açan birkaç tıp okulunun ve Pnömatik okulun kurucusu olduğunu öğreniyoruz. Athenaeus, bu niteliği dolayısıyla, yaşadığı dönemde olduğu gibi bugün de dünyanın dört bir yanında tanınan, ‘lokman hekim’lerden biri.

MS 1. YÜZYILDA YAŞADI

Athenaeus’un Attaleia’da MS 30 yılında doğduğu 70 yılında öldüğü kaydedilir. Roma'da görev yapan Athenaeus, fizyolojik sistemlerde pnöma’nın rolünü öne çıkararak tıp dalında ekol yarattı. Okulundan Agathinus, Herodotus, Magnus ve Archigenes gibi ünlü hekimler mezun olmuştur. (Hakan Yaman, Aktüel Arkeoloji, https://aktuelarkeoloji.com.tr/kategori/blog-yazarligi/attalia-li-athenaeus-athenaios; Er: 13. 2. 2021) Ayrıca Diogenes Laertius, Athenaeus'un öğrencisi olan hekim Theodoros'tan söz eder. (DL, 2. 104) Eserlerinden birinin 24. cildinin Galen ve 29. cildinin Oribasius tarafından alıntılanmış olması, hacimli bir yazar olduğuna işaret ediyor. Athenaeus'un eserlerinden geriye Oribasius tarafından korunan başlıklar ve fragmanlar dışında bir şey kalmamıştır. (William Smith. 1. 402)

GALEN ONA HAYRANDI

Galen, Athenaeus'a hayrandı ve günlük humma dışında onunla aynı fikirdeydi. Yine de onu, özellikle dört stoikheia(sıcak, soğuk, kuru ve nemli) konusundaki kaprisleri nedeniyle eleştirdi. (Alain Touwaide, The Encyclopedia of Ancient Natural Scientists, s. 176) Galen'e göre, bu okul doktorları genel tıpta, özellikle ateş konusunda kalifiye idiler. Galen, Tıp Sanatı adlı eserinin başlangıcında, "Bütün öğretimlerin üç bileşenden oluşan bir düzeni var. Birincisi, amaç (telos) kavramından çıkar ve analizden meydana gelir. İkincisi, analizde elde edilenlerin sentezinden çıkar. Üçüncüsü, tanımın tialyssis’idir (parçalara ayırma). Böyle bir öğretime hem tanımın Dialysis’i hem de bazılarının dedikleri gibi açımlama, bazılarının dedikleri gibi analiz etme, böyle veya bazılarının dedikleri gibi açıklama yahut tefsir demek mümkündür," ifadelerinin ardından, "Bazı Herophilusçular, Erythrai’li Herecleides'in de yaptığı gibi böyle bir öğretim yaratmaya çalıştılar. Aynı Herophilosçuların kimileri de bazı Erasistratusçularla Attaleialı Athenaius'un yaptığı gibi, böyle bir öğreti yaratmaya çalıştılar." der.

PNÖMA’YI TEMEL ALDI

Athenaeus'a göre, geleneğe dayananlardan olduğu gibi akla ve deneyime değer veren Bithynialı Asklepiades'ten de farklı olarak tıbbın temeli, doğa teorilerinden yola çıkarak akıl yürütmedir. Athenaeus'un teorisi, özellikle ateşin hem kozmos hem de fizyolojideki rolüyle ilgili olarak Stoacılığa dayanıyordu. Yine Asklepiades'in aksine Athenaeus, maddi olmayan bir biyolojik teoriyi tercih etti. O, cismin dört temel özellikten (stoikheia: sıcak, soğuk, kuru ve nemli) oluştuğuna inanıyordu. Bu temel niteliklerden ikisi aktif (Poietika: sıcak ve soğuk), ikisi maddidir (Hulika: kuru ve ıslak). Beşinci bir element olan pnöma, nitelikleri bir arada tutan ve kanda bulunan kalp hareketini oluşturur. Athenaeus sağlığı, pnöma ve dört elementin dengesi (Eukrasia) olarak tanımlar. Hastalıklara, pnöma’nın veya elementlerin miktarını veya kalitesini değiştiren maddeler neden olur.

ORİBASİUS’UN AKTARDIKLARI

Athenaeus'un Oribasius tarafından alıntılanan iki fragmanı şu şekilde:

 “Altı ve yedi yaşından itibaren çocuklarınızı nazik ve yardımsever ilkokul öğretmenlerine verin. İkna ve merhameti bir arada kullanarak öğreten ve aynı zamanda çok övgüde bulunan eğitimciler başarılı öğretmenlerdir ve çocukları daha çok teşvik edeceklerdir. Ayrıca, öğretilerine neşe ve rahatlama eşlik eder ve ruh rahat ve neşe dolu olduğunda, bedenin gelişmesine büyük katkı sağlar. Ancak cezalarında acımasız olan eğitimciler, sonunda çocukları perişan, korkulu ve eğitime düşman hale getireceklerdir. Öğrencilerini ezdiklerinde, onları cezalandırıldıkları anda, başka bir deyişle, çocukların düşünebilme olasılıklarının en düşük olduğu anda öğrenmeye ve ezberlemeye zorluyorlar! Ayrıca, derslerle bütün gün yeni öğrencilere baskı yapmayın. Bunun yerine günün büyük bir bölümünü eğlenceye verin. Aslında, yaşlarına göre oldukça güçlü ve olgun çocuklar arasında, derslerinde her zaman çok çalıştıklarında vücutlarının tamamen bozulduğunu görüyoruz.

“On iki yaşındaki çocuklar, ilkokul öğretmenlerinin yanı sıra geometri öğretmenlerine gitmeli ve spor salonuna başlamalı. Ayrıca, yardımcıları ve amirleri sağlam fikirli olmalı ve tamamen deneyimsiz olmamalıdır. Bu şekilde, yemek, egzersiz, banyo, uyku ve sağlıklı olmakla ilgili diğer her şeyin doğru zamanlarını ve bölümlerini takip edeceklerini bilirsiniz. Bunu söylemem gerektiğini hissediyorum çünkü çoğu insan, dikkatli ve deneyimli bir kişiyi seçip atlarını tımar etmesi için birini işe alarak çok para harcıyor; ancak, çocukları için bir gözetmen söz konusu olduğunda, aynı kişiler deneyimi olmayan ya da tamamen yararsız olan ve hayatın meselelerinde hiç yardımcı olamayan birini işe alır."