Laertes, Alanya’dan yaklaşık 25 kilometre uzaklıktaki Gözüküçüklü Köyü yakınlarında, Antikçağda “Dağlık Kilikya” olarak bilinen bölge sınırları içinde bulunan bir antik kent.
Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri (Livesand Opinions of Eminent Philosophers) adlı ünlü eserin yazarı olan filozof – şair Diogenes Laertius, bazı antikçağ yazarlarına göre soyadını doğup büyüdüğü bu kentten almıştır. Diogenes Laertius’un Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri adlı eseri, felsefe ve edebiyat tarihçileri açısından başlangıçtan MS 3. yüzyıla kadar olan dönem için en çok yararlanılan kaynaklarda biridir. Candan Şentuna’nın çevirisiyle Yapı Kredi Yayınları tarafından Türkçe’ye kazandırılan bu önemli eser, felsefeye yeni başlayanlar için olduğu kadar, akademisyenler ve araştırmacılar için de el kitabı değerindedir.
HAKKINDA AZ ŞEY BİLİNİYOR
Diogenes'in yaşamı konusunda bilgi yetersizdir. Onun Sextus Empiricus'tan (9. 116) bahsetmesi, Stephanus Byzantinus (D 133, E 80, vd.) ve Apamealı Sopater'in ondan alıntı yapması M. Ö. 2. yüzyıldan sonra M. S. 6. yüzyıldan önce yaşadığını göstermekte. Laertius soyadı, bazılarına göre, Laertius cognomen'ini (üçüncü ad, lakap) taşıyan ve üyelerinden birinin Diogenes'in bir atasının hamisi olduğu varsayılan Roma ailesinden türetilmiştir. Antikçağ araştırmacılarının en güvenilirlerinden biri olan Fabricius, Diogenes'in Laertius soyadını Kilikya'daki Laertes kentinden almış olmasının, Laertes'in onun doğum yeri olmasının daha olası olduğunu söyler. (Bibl. Graec. 5. 4. 23 / S. 564). Homerus'un Odysseia ve İlyada destanlarında Laertes, Odsseus'un babası (Ody. 1. 189, 4. 755, 11. 91, 15. 353, vd.; İly. 2. 172, 4. 358, vd.) olarak geçmektedir. Diogenes'in soyadının buradan gelmiş olabileceğini düşünenler de bulunmakta. Modern bir eleştirmen (Ranke, de Lex. Hesych. s. 59, &c., 61, &c.), gerçek adının Diogenianus olduğunu ve Suidas'ın bahsettiği Kyzikoslu Diogenianus ile aynı olduğunu varsaymakta. Bu varsayım, Diogenes Laertius'un Diogenianus adıyla anıldığı Tzetzes'in bir pasajına (Chil. 3. 61) dayanmakta. (Vossius, de Hist. Graec. s. 263, ed. Westermann.) Diogenes’in Laertes’te doğup büyümüş olması henüz kesinlik kazanmasa da, onun yaşamöyküsünden söz eden hemen tüm metinlerde adı Laertes’le birlikte anılır. Yaşadığı dönem hakkındaki bilgiler de yetersiz. Plutarchus, Sextus Empiricus ve Saturninus, alıntı yaptığı en son yazarlar. Bu noktadan yola çıkarak Diogenes’in M. S. 2. yüzyılın sonlarına doğru yaşamış olduğunu düşünenler olduğu gibi, onu daha ileri bir tarihe, Alexander Severus zamanına (M. S. 208 – 235) hatta Konstantin dönemine (M. S. 272 – 332) yerleştirenler de bulunmakta.
ESERİ VE İÇERİĞİ
Diogenes'in eseri, felsefenin kökeni ve kadim tarihi ile ilgili bir girişle, felsefenin başlatıcılarının Grekler değil önceki uygarlıklar olduğunu savunan görüşleri çürüten tezlerle başlar. On kitaba bölünen eserin içeriği şu şekilde: Birinci kitapta Greklerden önceki halkların düşünceleri ve Yedi Bilgeler; ikinci kitapta İyonyalı doğa filozofları, Sokrates ve Platon öncesi bazı düşünürler; üçüncü kitapta Platon; dördüncü kitapta Akademiacı ilk düşünürler; beşinci kitapta Aristoteles ve bazı Peritatetikçiler; altıncı kitapta Antisthenes, Sinoplu Diogenes ve diğer kinikler; yedinci kitapta Zenon ve Stoacılar; sekizinci kitapta Pythagoras, ilk ardılları ve Sokrates öncesi düşünürlerden Empedokles; dokuzuncu kitapta Herakleitos, Ksenophanes gibi herhangi bir okula mensup olmayan düşünürler yanında Leukippos, Demokritos gibi atomcular, sofist Protagoras, Pyrrhon ve kuşkucu düşünürler; onuncu kitapta Epikuros ve arkadaşları, yaşam öyküleri, düşünceleri ve eserleriyle birlikte ele alınır. Diogenes'in eserinde, biyografisi verilen düşünürler dışında, metin aralarında hakkında kısa bilgiler verilen ya da eserlerine göndermelerde bulunulan yüzlerce antikçağ düşünürü daha yer alır. Diogenes'in dayandığı birincil kaynakların pek çoğunun kaybı nedeniyle, eseri Grek felsefesi tarihi hakkında hayatta kalan en önde gelen kaynak haline geldi.
BİR KADINA ADADI
İçinde yer alan bazı imalara göre eserini felsefeyle, özellikle Platon'u incelemekle meşgul olan “bir rütbeli hanımefendi” (3.47, 10. 29) için yazmıştır.
AYNI ZAMANDA ŞAİR
Diogenes Laertius aynı zamanda bir epigram şairi. Birinci kitabının iki yerinde (1. 39, 1. 63) şairliğinden bahseder, Thales'le ilgili şiirinin Epigramlar ya da Vezinler Kitabı adlı eserde yer aldığını (1. 39) belirtir. Thales'le ve Anaxagoras’la ilgili GreekAnthology'de (7. 85, 95) epigramları yer alır. Diogenes'in Vezinler Kitabı ya da Epigramlar dediği kitap kendi eseri olabileceği gibi, Greek Anthology de olabilir. Nitekim, Diogenes'in Greek Anthology'de (7. 85, 87, 88, 91, 92, 95-98, 101, 102, 104-116, 118, 121-124, 126) toplam 30 epigramı yer almakta.
MONTAİGNE ONA HAYRANDI
Montaigne ünlü eseri Denemeler'de,
"Bir düzine Diegones Laertius'a sahip olmadığımız için veya onun çok tanınmamış olmasına üzgünüm. Çünkü insanlık için yüce örnekler olan kişilerin kanılarının ve kendilerinin çeşitliliği kadar yaşamlarını da tanımaya pek meraklıyım," der. (Montaigne, Denemeler, 2. 10)
EPİCURUSÇU OLABİLİR Mİ?
Diogenes'in 10'uncu kitabında Epicurus'a geniş yer vermesi ve onun mektuplarını yayınlaması Epicurusçu olduğuna yorulabildiği gibi; Timon biyografisine "Şu bizim Nicaealı Apollonides" tümcesiyle başlaması (9. 109), bazılarınca Pyrhhoncu, bazılarınca Bithynialı olduğuna yorulabilmekte.
BİLİNEN BİR ESERİ DAHA VAR
Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri’nde, Pammetros adlı bir eserinin daha bulunduğu belirtilmekte. (DL, 9. 43)
