Antalya, ilk ve orta çağlarda önemli ozanlara sahip olmuştur. Tasavvuf şiirinin Yunus Emre’den sonraki en büyük ismi Kaygusuz Abdal, Alanyalıdır. 14 ve 15. Yüzyıllarda yaşayan Kaygusuz Abdal, Alaiye Beyinin oğludur. Kaygusuz Abdal’ın piri Abdal Musa’nın dergâhı Elmalı’nın Tekke Köyü’ndedir. Elmalılı Ümmi Sinan ve Vahab Ümmi, diğer tasavvuf şairleridir. Mezarı Finike’de bulunan Eroğlu Nuri, Antalya coğrafyasında yaşamış bir başka tasavvufçu. Bu tasavvufçu ozanlar yeterince tanınmakta. Eserleri ya da şiirleri çeşitli yayınevlerince yayınlanmış bulunuyor.

Antalya coğrafyasında yaşamış İlkçağ ozanları ise sadece Antalya’da değil Türkiye’de de yeterince bilinmemekte. Bunlardan biri Antalya’nın olduğu gibi Anadolu’nun da en eski ozanlarından olan Xanthus’lu Olen. Antalya’nın kadim ozanlarından bir başkası Pamfilyalı bir kadın, Damophyle. Damophyle, Anadolu’nun ilk şair kadını. Sideli Marcellus ve Rhodiapolisli Heracleitus, yaşadıkları dönemin ünlü hekimleri olma yanında şair olarak da tanınmakta idiler. Laertesli filozof – felsefe tarihçisi Diogenes Laertius aynı zamanda bir epigram şairi idi.

Likyalı Olen olarak tanınan Olen’in yaşamöyküsünde efsane ile gerçek birbirine karışır. Suidas, Olen'inDymae’li veya bir Hiperborlu da olabileceğini; ancak, Callimachus’a ve Alexander Polyhistor'un Likya Üzerine adlı eserine dayanarak Likya'daki Xanthus'tan olmasının daha olası olduğunu söyler. (Suda, Omega 71) Kallimachus, Zeus'un aşkından kaçarken Delos Adası'na dönüşen Asteria* için yazdığı hymda Olen'den Likyalı ve Xanthus'lu olarak söz eder. (HymntoDelos, 4. 305 / S. 109)

Herodot Olen’den şu şekilde bahseder: Arge ve Opis adlarında iki Hiperborlu kız Delos'a gelmiştir. Bunlar, Eileithyia'ya**, kolay doğum yapabilmek için vermeyi kabul ettikleri haracı getirmeye gelmişlerdir. Bu onlarda bir gelenektir, onlar da bunu yerine getirmek üzere gelmişlerdir; söylenene göre bu Arge ile Opis adaya tanrılarla aynı zamanda gelmişler.Deloslular onlara saygılarını farklı bir biçimde gösterirler: Kadınlar sıraya dizilir, Likyalı Olen'in kızları övmek için düzenlediği ilahiyi okuyarak adlarını anarlar. Delos'ta okunan eski ilahileri düzenleyen de bu Olen'dir. Oraya Likya'dan gelmiştir.” (Tarih, 4. 35)

George Thomson, Olen'inDelos'a yerleşmiş bir Lykialı olduğunu; Delos'ta Tanrı Apollon için övgüler yazdığını belirtir; "Bunlardan biri ergenlik çağına yeni erişmiş kızlardan ve oğlanlardan oluşan ikili bir koro tarafından söyleniyordu. Bir başka övgüde doğum tanrıçasına seslenilmekteydi. Leto doğum yaptığı sırada, Delosnymphaları, Ebe Tanrıça Eileithyia'nın kutsal şarkısını mırıldanırlarken, Anadolu'dan gelen kuğular da Leto'nun başında yedi şarkı söylemişlerdi. Hera'ya yazılmış bir övgü ve daktilik heksametron'u bulma onuru da Olen'e yakıştırılıyordu," der. (Tarih Öncesi Ege, 2. 230)

Pausanias,Description of Greece adlı eserinde Olen’e birçok kez atıfta bulunur. Deloslu bir kadın olan şair Boeo'ya göre, Delphoi'deki kehanet merkezi Hiperborlar ülkesinden gelenOlen ve başkaları tarafından tanrı için kurulmuş olup, heksameter vezinde kutsal ilahileri yazan ilk kişi Olen olmuştur. (Age. 10.5.7) Boeo, "Burada gerçekte Hiperborlular, Pagasus ve kutsal Agyieus'un oğulları tarafından dikkatli bir kehanet merkezi inşa edilmiştir," ifadelerinin yer aldığı ilahisinde, Olen'inPhoebus'un(Apollon) ilk peygamberi olduğunu, geleneğin başka hiç kimseyi peygamber olarak bildirmediğini söyler (Age. 10.5.8)Pausanias, bu eserinde, Olen'in ilahilerinden birçok kez (1. 18. 5; 2. 13. 3, 5.7.8, 8.21.3, 9.27.2)aktarımda bulunur. Pausanias’ın aktarımlarından Olen’inDeloslular için bestelediği Asteria(Age. 5.7.8)veEileithyia’ya(Age.8.21.3,9.27.2)ilahileri (eserleri) bulunduğu anlaşılmakta.

Damophyle ile ilgili bilgiler Philostratus’un anlattıklarıyla sınırlı diyebiliriz. Philostratus, TyanalıApollonius’un yaşamını ele aldığı eserinde Damophyle’denPamfilyalıdiye söz eder,Saphho'nun arkadaşı ve öğrencisi olduğunu söyler.Sappho gibi Damophyle’nin de genç kızlardan oluşan arkadaşları ve öğrencileri vardır. Sapho’nun çağdaşı olması, Damophyle’nin MÖ 7 ve 6. Yüzyıllarda yaşadığını gösterir. Erotik şiirler ve ilahiler besteleyen Damophyle’ninşiirlerinden bugüne kalan olmamıştır. Perge'de Artemis onuruna söylenenşiirleri Aeolian ve Pamphylia modlarındaonun bestelediği söylenir. Philostratus, AeoliantürlerininPamfilyalılara özgü en yüksek anahtaranasıl dönüştürüldüğünün Damophyle'de görüldüğüne vurguda bulunur. "Zeki bir kadın" diye söz ettiği Damophyle'nin, bazıları aşk şarkıları bazıları ilahiler yazan kadın arkadaşları olduğunu belirten Philostratus, "Artemis'in özel ilahisi onun tarafından bestelendi ve Sappho'nun takipçileri tarafından söylendi," der.(Life of Apollonius 1. 30)Damophyle’nin Pergeli Artemis’e ilahiler bestelemiş olması, Pergeli olma ihtimalini güçlendiriyor.

Bazı kaynaklara göre Alanya ilçe sınırları içinde bulunan Laertes Antik Kenti’nden olan, soyadını doğup büyüdüğü bu kentten alan filozof - felsefe tarihçisi DiogenesLaertius, aynı zamanda bir şairdir. Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri (LivesandOpinions of EminentPhilosophers) adlı eserinden tanıdığımız DiogenesLaertius’unGreekAnthology’de (7. 85, 87, 88, 91, 92, 95-98, 101, 102, 104-116, 118, 121-124, 126) 30 epigramı yer almaktadır.

Antik çağda yaşayan Antalyalı bir de dilbilgisi uzmanı, edebiyat eleştirmeni var: Phaselis’liDionysius. Dionysius, Pindaros üzerine yazan bir gramerci, bir Pindaros yorumcusu idi. (LeonhardSchmitz, William Smith, Dict. Biy. Mit., 1. 1043) Bizans döneminden kalan şerhlere (scholia) dayalı şair biyografileri arasında yer alanNicander'in biyografisinde Dionysius7un Antimachus'un Şiiri Hakkında ve Şairler Üzerine adlı eserleri bulunduğu belirtilir. (Lives of theHellenisticPoets, Nicander biy., 1) Bu durum, Dionysius'un Pindaros yorumculuğu yanında Antimachus ve Nicander yorumcusu olduğunu da göstermekte.

**Eileithyia: Doğum ve ebelik tanrıçası.

*Asteria: Apollon ve Artemis'in annesi olan Leto'nun kardeşi.

Muhabir: MUSTAFA KOÇ